Hitit Uygarlığı Tarihi Hakkında Bilgi (Detaylı Özet) 2025

Hitit Uygarlığı, Anadolu’nun kalbinde parlak bir uygarlık inşa etmeyi başarmış bir medeniyetti. Kendi dönemlerinde yaşamış olan Mezopotamya ve Mısır uygarlıklarından farklı olarak, Hititlerin geniş çaplı tarım arazileri yoktu. Bu sebeple kitlesel tarımın getirdiği olanaklara sahip değillerdi.

Antik Mısır‘ın verimli Nil Nehri ve Mezopotamya’nın Fırat ve Dicle nehirleri, bu topraklar üzerine kurulmuş medeniyetleri adeta ihya ettiler. Hititler ise dağların arasında uzanan dar nehir yataklarında tarım yapmakla yetinmek zorundaydı. Buna rağmen, köklü medeniyetlere meydan okuyacak bir güce erişmeyi başardılar.

Bronz Çağı Uygarlıkları

M.Ö. 2000 yıllarında, Orta Doğu medeniyetleri, bakır ve kalayı birleştirip, tunç (bronz) elde etmeyi öğrenmişlerdi. Ancak bronz pahalı bir maddeydi ve ancak silah, mücevher v.b. yapımında kullanılıyordu. Bu nedenle Bronz Çağı‘nda bile tarım arazileri halen Cilali Taş Devri’nden kalan yöntemler ile işleniyordu.

Bu durum, Mısır ve Mezopotamya gibi yumuşak toprağa sahip olan yerlerde pek sorun yaratmadı. Çünkü bu tarz toprağı işlemek ve iyi verim almak kolaydı. Anadolu gibi daha zorlu coğrafyalarda ise rekabet gücünü olumsuz etkiliyordu.

Mısır ve Mezopotamya medeniyetleri, ticaretlerini nehirler üzerinden sürdürebilirken, İç Anadolu’nun dağlarla çevrelenmiş dar nehirlerinden ancak küçük kayıklar geçebiliyordu. Bu da ticaret ürünlerinin karadan ilkel arabalar ile taşınmasını zorunlu kılıyordu.

Sümerlerin ve Babillilerin büyük şehirleri ve gelişmiş bir medeniyeti vardı. Aynı şekilde Antik Mısır da dev piramitleri ve kültür birikimi olan bir krallıktı. Buna karşılık, Anadolu’da yalnızca küçük köy yerleşimleri ve yerel krallıklar vardı. Kaynak azlığından kaynaklanan bu geri kalmışlığı sonlandıran ise Hitit Uygarlığı oldu.

Hitit Uygarlığı Tarihi

Hitit Uygarlığı’nın tarihi milattan önce 18. Yüzyıl’a kadar uzanır. Hititler, bölgenin kendilerinden önceki yerleşimcileri olan Hattiler, Luviler ve Hurriler ile karışarak, Hitit medeniyetinin çekirdeğini oluşturan toplumları birleştirdi.

Hititler, büyük topraklara yayılan bir uygarlık inşa ettiler ve asırlarca ayakta kalmasını sağladılar. Çok güçlü bir merkezi yönetime sahip olan bu Hitit Krallığı, zamanla Babil, Asur, Mitanni ve Mısır ile boy ölçüşecek güce ulaştı.

Hititlerin bu seviyede kalması için savaşlar kazanması yeterli değildi. Rakiplerinden daha çok emek sarf ederek, olumsuz koşulların üstesinden gelmek zorundaydı. Bu sebeple güçlü bir siyasi yapı kuruldu, insanların barış içinde yaşayacağı bir hukuk sistemi inşa edildi ve toplumun tek maneviyatta birleşeceği bir din ortamı oluştu.

Hitit Uygarlığı’nın kültürel anlamda gelişimine, Antik Mısır ve Mezopotamya medeniyetleri ile olan siyasi ve ticari ilişkileri de yardımcı oldu. “Eski Krallık” olarak bilinen arkaik dönem, 13. Yüzyıl’a kadar yaklaşık 500 yıl sürdü ve yerini yeni krallığa bıraktı.

1. Eski Krallık Dönemi

Hititler milattan önce 1700 civarında kuruldu ve Anadolu’ya hızla yayıldı. Merkez bölgesi İç Anadolu olan Hititler, Anadolu’nun güneyini ve doğusunu da hızla topraklarına kattılar. Modern tarihte Hititlerin 1700 ile 1595 yılları arasındaki yükseliş dönemine “Eski Krallık Dönemi” adı veriliyor.

Hititlerin erken dönemlerindeki en önemli kralı I. Hattuşili idi. Efsanevi Hitit başkenti Hattuşa onun döneminde kuruldu. Ayrıca I. Hattuşili, sınırları genişletmek amacıyla Batı Anadolu’da Arzava Krallığı ile savaşa girişti. Güneyde ise toprakları Suriye’ye kadar yayma amacındaydı.

Hattuşili’nin ölümünden sonra, bazı taht kavgaları baş gösterdi. Mücadeleyi kazanan torunu Mursilis, yaklaşık 25 yıl boyunca (MÖ 1620 ila 1595) hüküm sürdü.

Mursilis döneminde Hititler, Fırat Nehri’nin güneyinde sefere çıktılar ve dönemin önemli güçlerinden Babil İmparatorluğu’nu yağmaladılar. Bu başarılı askeri seferin dönüşünde, Mursilis kendi ailesi tarafından suikaste uğradı ve taht kavgaları sebebiyle devlet bir kaosa sürüklendi.

Görsel Hakkında: Hititlerin efsanevi başkenti Hattuşa’nın girişinde “Aslanlı Kapı” olarak bilinen meşhur bir mimari eser vardır. Yapay zekadan ünlü Hitit kralı Hattuşili’yi bu kapının önünde resmetmesini istediğimde böyle bir sonuç aldım.

2. Orta Krallık Dönemi

Mursilis’in ölümünden sonraki karmaşa dönemi, Telipinus’un tahta geçmesi ile bitti. Kral Telipinus, önceki yıllarda yaşanan ve krallığı zayıflatan taht kavgalarına bir son vermek için yeni bir yasa yürürlüğe koydu. Bundan sonra yeni Hitit kralını, soylulardan oluşan bir yüksek kurul seçecekti.

Telipinus’un krallığından sonraki dönem hakkında çok az bilgi bulunmaktadır. Antik Mısır Krallığı’nın bu yıllarda yayılmacı bir politika izlediğini ve Hititlerin bu saldırılar karşısında savunmaya geçtiğini biliyoruz. Bunu takip eden yıllarda Suriye’de Mitanni Krallığı isminde yeni bir devlet ortaya çıktı ve Hititler için tehdit olmaya başladı.

M.Ö. 15. Yüzyıl’da I. Tuthaliya’nın tahta çıkmasıyla Hititler güçlendi. Ege’de hüküm süren Arzava’yı fetheden Hititler, Batı Anadolu’yu tamamen ele geçirmiş oldular. Saldırgan bir komşu olan Mitanniler’i de dize getiren Hititler, onların başkenti olan Halep’i (Aleppo) yağmaladılar.

I. Tuthaliya’nın güçlü merkezi yönetimi, kendisinin ölümüyle ortadan kalktı. Zayıflama belirtisi gözükünce, Hititler bir anda tüm düşmanlar tarafından baskı altına alındı. Fethedilen Arzava başkaldırdı ve bağımsızlığını kazandı. Hitit Kralları iç karışıklıkları bastırmak için güç kullandılar.

3. Yeni Krallık Dönemi

Kral I. Suppiluliumas’ın tahta geçmesiyle “Yeni Krallık” dönemi başladı. Yeni kralın ilk hedefi sınırların güvenliğini sağlamak oldu.

Kuzeydeki kabilelerin karmaşa yıllarında başkent Hattuşa’yı yağmalamış olması nedeniyle, başkenti surlarla donattı. Arzava tekrar Hititlerin kontrolüne girdi ve Mitanni Krallığı tamamen yok edildi. Böylece Suriye toprakları, Hititlerin eline geçmiş oldu.

Suppiluliumas’ın en büyük başarılarından biri, Hitit kralı ile Mısır kralının statüsünü eşitlemesi olmuştu. Artık Hititler, Antik Mısır’a denk bir devletti.

Ancak Suppiluliumas’ın M.Ö. 1322’de ölmesi üzerine Hititlerin çevresindeki ateş çemberi tekrar daralmaya başladı. Arzava bir kez daha isyan etti, ancak bu kez başı ezildi. Güneyde ise Asurlular ortaya çıkmış ve Hititler’e rakip olmaya başlamışlardı.

Hitit Kralı II. Muvatalli’nin döneminde Mısır Kralı II. Ramses Suriye’ye kadar uzanan bir sefere çıktı ve Hititler’e meydan okudu. İki krallığın çarpıştığı savaşta kazanan olmadı ve dünyanın bilinen ilk barış antlaşması imzalandı.

Kardeş Barış Antlaşması

M.Ö. 1274 yılında Mısır Firavunu II. Ramses ve Hitit Kralı Muwatalli, Orta Doğu ve Mezopotamya topraklarını paylaşmak için savaşa tutuştular (temsili görüntüsü üstte görülebilir). Mısırlılar ne kadar taktiksel üstünlük sağlamış olsa da, kesin bir zafer elde edemediler.

Tüm olanların ardından “Tarihin İlk Barış Antlaşması” olarak kabul edilen Kadeş Antlaşması imzalandı. Bu barışı simgeleyen tablet, bugün İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir.

Kadeş Barış Antlaşması ile Hititlerin Kuzey Suriye’deki varlığı perçinlendi ve resmiyete döküldü. Hitit ve Mısır’ın garantör olduğu bu antlaşma, Suriye’de tehdit oluşturan Asurlular’a karşı da bir ittifak oluşturmuştu.

M.Ö. 1200 yıllarında Hititler, Anadolu’daki etki alanını genişletti. Günümüzün Çanakkale kentinde bulunan antik kent Truva’ya kadar ulaştılar. Bu dönemde Ege’den, Orta Doğu’ya doğru yaşanan kitlesel göçler, Mezopotamya’daki antik krallıkların nüfus dengesini bozdu.

Hitit Uygarlığı Çöküş Dönemi

Bronz Çağı’nın yazımızda bahsi geçen bu meşhur uygarlıkları, Deniz Kavimleri (Bkz: Sea Peoples) adı verilen bir topluluğun göç dalgasıyla aniden yok oldular.

Tunç Çağı’nın sonunda Doğu Akdeniz’de yaşanan bu yıkıcı saldırılar, tarihin en gizemli olaylarından biri olarak kabul edilir. Kalabalık ve savaşçı toplulukların bu istilası nedeniyle Hitit Uygarlığı yıkıldı. Aynı dönemlerde Frigyalılar ise Trakya’dan, Anadolu’ya doğru göç ettiler.

Ancak Hititlerin köklü kültür mirası hemen yeryüzünden silinmedi. Hititlerin yaşam tarzını benimsemiş olan Luviler, Güneydoğu’da “Neo Hititler” olarak bilinen bir krallık kurdular. Hitit Uygarlığı’nın mirası bu sayede geleceğin Doğu Akdeniz uygarlıklarına aktarıldı.

Hitit Medeniyeti hakkında en güzel bulguları, Ankara’daki Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nde görebilirsiniz.

Son Söz

Hitit Uygarlığı tarihi hakkında bilgi paylaştığım bu özet makale, özünde bir çeviri yazısıdır. Bu kadar köklü bir medeniyetin tarihi ile ilgili bir yazı kaleme alırken, tarihsel olayları doğru sıralamak gerekiyor.

Hitit Uygarlığı’nın dönemlerini sıraya koyarken, buradan ulaşabileceğiniz kaynaktan bolca faydalandım. Yazının tarih cetvelini oluşturduktan sonra ikinci ve üçüncü kaynaklardan doğrulama yaparak ilerledim.

Yazının içindeki önemli karakterlerin ve savaşların hemen hepsinin Wikipedia sayfasına giden linkler var. Eğer İngilizceniz iyiyse bu mavi linkleri tıklayıp, Hitit Uygarlığı tarihini şekillendiren karakterler hakkında daha fazla bilgi edinebilirsiniz.

Son olarak yazıdaki görselleri ChatGPT’nin uzantısı olan DALLE ile ürettim. DALLE’ye İngilizce olarak ne istediğinizi tam olarak verebilirseniz, oldukça iyi sonuçlar alabiliyorsunuz.

Eskiden tarih yazılarını görseller ile desteklemekte çok zorluk yaşıyordum. Ancak son dönemde yapay zekanın gelişmesi harika oldu. Bu sitedeki tarih yazılarının hemen hepsinde buna benzer görseller kullandım.

Hitit Uygarlığı Tarihi Hakkında Kısa Bilgi by Serhat Engül