Göbeklitepe, tarihteki adı Edessa olan Şanlıurfa‘nın sınırları içinde yer alıyor. Türkiye’nin Güneydoğu bölgesindeki Urfa şehri, binlerce yıl öncesine uzanan tarihiyle, “Peygamberler Şehri” olarak da bilinir.
Göbeklitepe son yıllarda birçok belgesel, dizi ve filme konu oldu. Bunlara örnek olarak meşhur aktör Morgan Freeman’ın sunduğu The Story of God belgeselini ve yakın zamanda Netflix’te gösterilen Atiye isimli diziyi sayabiliriz.
Bu yazıda dünyanın en gizemli arkeolojik kalıntılarından biri olan Göbeklitepe’nin tarihi hakkında bilgi bulabilirsiniz. Ayrıca Göbeklitepe giriş ücreti ve ziyaret saatleri de not edilmiştir.
Göbeklitepe’nin öyküsünden bahsetmeden önce sizlere onlarca medeniyete ev sahipliği yapmış olan Anadolu’dan kısaca bahsetmek isterim.
Dinlerin Merkezi Anadolu
Dinlerin merkezi olan Anadolu‘da tarihteki birçok inancın kalıntıları bulunabilir. Hititler, Antik Yunan ve Roma döneminin çok tanrılı dinleri buna örnektir. Hitit Uygarlığı’nın başkenti olan Hattuşa’daki Yazılıkaya veya Efes‘teki Artemis Tapınağı, çok tanrılı dinlerin tarihinde önemli birer mirastır.
Sonrasında Antakya, Efes ve Kapadokya gibi yerler de tek tanrılı bir din olan Hristiyanlığın tarihinde önemli rol oynamıştır. Örneğin, Hristiyanlığın en önemli havarilerinden olan Aziz Petrus, Antakya’da Hristiyanlığın ilk kilisesi olan Saint Pierre Kilisesi’ni kurmuştur.
Roma askerlerinin zulmünden kaçan Hristiyanlar, Kapadokya’daki Derinkuyu ve Kaymaklı yeraltı şehirlerine sığınmış ve ibadetlerini gizlice gerçekleştirmiştir.
Dünyanın İlk Tapınağı Göbeklitepe
Anadolu toprakları, yakın zamanda medeniyet tarihini değiştirecek kadar önemli bir buluşa sahne oldu. Bilinen en eski dini yapılar olan Antik Mısır’daki Piramitler, İngiltere‘deki Stonehenge gibi yapılardan daha eski bir tapınak, Şanlıurfa‘nın 16 kilometre kuzeydoğusunda bulunan Göbeklitepe‘de yapılan kazılarda ortaya çıkarıldı.
Tarih öncesi çağlar hakkındaki bilgilerimizi değiştirecek kadar önemli olan Göbeklitepe, UNESCO’nun Dünya Kültür Mirası Listesi‘nde yerini aldı. Şimdi dilerseniz dünyanın ilk tapınağı olan Göbeklitepe hakkındaki bilgilerimizi pekiştirelim.
Göbeklitepe’nin Tarihi
Göbeklitepe’nin tarihi milattan önce 10.000 yılına kadar uzanıyor. Göbeklitepe, kazı ekibinin başındaki Alman arkeolog Klaus Schmidt tarafından 1995 yılında keşfedildi.
Göbeklitepe’deki kazılarda ilk zamanlar antik bir yerleşim yeri bulunduğu sanılıyordu. Ancak kazılar devam ettikçe, buranın bir ibadet amacıyla inşa edilmiş bir tapınak olduğu fark edildi.
Göbeklitepe’de yerden üç metre yüksekliğinde monolit sütunlar bulunuyor. Bu sütunların üzerinde ceylan, yılan, tilki ve aslan kabartmaları var. Buna ek olarak bazı soyut çizimler ve yazı karakterleri de görülebiliyor. Burada çeşitli dini ritüellerin yerine getirildiği ve tanrılara kurban verildiği düşünülüyor.
1. Göbeklitepe Neden Önemlidir?
Tarih öncesi çağlar ile ilgili olan yaygın inanç, insanların avcılık toplayıcılık yaptığı dönemlerde tapınaklar inşa etmediği yönündeydi. İbadet edilen anıtsal yapılar, insanların yerleşik yaşama geçmesi ve şehirler inşa etmesinden sonra ortaya çıkmıştı. Şehirler inşa edilirken önce evler ve yaşam alanları tasarlanmış ve sonra da tapınaklar inşa edilmişti. Üstelik tüm bunların Cilalı Taş Çağı’nın ilerleyen zamanlarında olduğu düşünülüyordu.
Ancak Göbeklitepe, insanlık tarihiyle ilgili bu kalıpları değiştirdi. Göbeklitepe’yi inşa edenler, burayı bir ibadet bölgesi ve hatta belki de Hac Merkezi olarak tasarlamıştı. Çünkü Göbeklitepe’nin etrafında yapılan kazılarda herhangi bir yaşam alanına rastlanmadı. Yani insanlar buraya yalnızca ibadet etmek için, çok uzak mesafelerden geliyorlardı.
Göbeklitepe’nin önemi, insanlığı inceleyen antropoloji dalında uzun yıllardır kabul gören temel kavramları değiştirmesinden gelmektedir.
2. Neolitik Devrim Nedir?
Milattan önce 10.000 yılları, yaygın olarak Cilalı Taş Dönemi olarak bilinen Neolitik Çağ’ın erken dönemleri olarak kabul ediliyor. Bu dönemde insanlar henüz avcı-toplayıcı olarak yaşıyordu ve tarıma henüz geçmemişlerdi. Tarıma geçiş, insanların toplu olarak bir yaşam sürmesi ve yerleşik yaşama geçmesi ile ilişkilendirilir.
Yerleşik yaşama geçilmesi sayesinde kalıcı yaşam alanları inşa edilmiş ve şehirciliğin ilk örnekleri ortaya çıkmıştı. Evler, sokaklar, meydanlar ve en sonunda ise ibadethanelerin kurulduğu varsayılıyordu.
Göbeklitepe’nin keşfi, uzun yıllardır kabul gören bu klasik bakış açısını tamamen değiştirme potansiyeline sahip. Çünkü insanların kendinden üstün bir varlığa tapınma ve kurban verme gibi dini ritüelleri, Neolitik Devrim’den çok önceden yapmaya başladığını gösteriyor.
Yani insanoğlunun yerleşik yaşama henüz geçmeden tapınaklar inşa ettiğini ve henüz avcı-toplayıcı dönem bitmeden ilk dinlerin ortaya çıktığını gösteriyor. Hatta bunun ötesinde ilk önce tapınakların inşa edildiğini ve şehirlerin onun çevresinde şekillendiğini gösteriyor.
3. Popüler Kültürde Göbeklitepe
Göbeklitepe, günümüzdeki tarih algısını değiştirecek bir buluş olduğu için insanlık nezdinde büyük bir ilgi uyandırdı. Elbette bu zincirleme etki popüler kültüre de sirayet etti. Dünyanın en popüler içerik üreticilerinden olan Netflix, Göbeklitepe’yi konu alan bir Türk dizisinin çekilmesine ön ayak oldu. Bu sayede başrollerinde Beren Saat ve Mehmet Günsur gibi önemli Türk oyuncuların oynadığı Atiye adında bir dizi çekildi.
Göbeklitepe ayrıca National Geographic’te yayınlanan bir belgeselin de bir bölümüne konu oldu. Dünyaca ünlü aktör Morgan Freeman’ın sunduğu The Story of God (Tanrı’nın Hikayesi) isimli belgeselin bir bölümünde, Göbeklitepe’deki dinler tarihi ile ilgili buluntular konu edildi.
Göbeklitepe, içerdiği gizem sayesinde daha çok romana, diziye ve filme konu olacak gibi gözüküyor. Kazılar halen devam ederken, Göbekli Tepe Ören Yeri bir müzeye dönüştürüldü. Yürüme yollarının inşa edilmesi sayesinde artık ziyaretçiler, kazı yapan arkeologların işini engellemeden bu tarihi eseri ziyaret edebiliyor.
Göbeklitepe Giriş Ücreti 2023
Göbeklitepe Ören Yeri giriş ücreti 2023 yılında 90 Türk Lirası‘dır. 18 yaşın altındaki öğrenciler için giriş ücretsizdir. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı olan Göbekli Tepe’ye girişte müzekart geçerlidir. Bilet fiyatları en son 14 Ocak 2023’de güncellenmiştir.
Göbeklitepe Ziyaret Saatleri 2023
Göbeklitepe ziyaret saatleri sabah 08:30 ile akşam 17:00 saatleri arasındadır. Pandemi nedeniyle ziyaret saatlerinde değişiklik olabilir. Şanlıurfa’daki Göbeklitepe Örenyeri yıl boyunca ziyarete açıktır. Açılış ve kapanış saatleri en son 14 Ocak 2023’de güncellenmiştir.
Türkiye’deki müzelerin giriş saatlerinde etkinliklere ve tadilatlara bağlı olarak değişiklik olabilir. Müzeye gitmeden önce Göbeklitepe’nin resmi internet sitesini ziyaret edip, son durumu gözden geçirmenizi öneririm.
Önerilen Diğer Yazılar
Üst satırlada Göbeklitepe’nin şöhretinin giderek arttığını ve bu sebeple de belgesellere ve dizilere konu olduğunu belirtmiştim. Anadolu’da son yıllarda ilgi çeken başka tarihi eserler de var.
Bunlara örnek olarak Nemrut Dağı‘nı, Sümela Manastırı‘nı ve Ihlara Vadisi‘ni verebiliriz. Üçü de yerli ve yabancı turistler tarafından artan bir ilgi görüyor. Son yıllarda Doğu Ekspresi ile seyahatin popüler olması sayesinde ön plana çıkan Ani Harabeleri de var.
Bu sitede öncelikle İstanbul olmak üzere, Türkiye’deki en önemli müzeleri tanıtmaya çalışıyorum. Eğer bu yazı ilginizi çektiyse, üst satırlarda altı çizili olan linklerden diğer müzelerin de yazılarına ulaşabilir ve onların da gizemlerini keşfedebilirsiniz.
Göbeklitepe Hakkında Kısa Bilgi by Serhat Engül
Leave a Reply