İzmir’in Selçuk ilçesinde (Efes) gezilecek yerler arasında tarih ve sanatla ilgilenen gezginlerin çok ilgisini çekecek antik kalıntılar, kiliseler, camiler ve müzeler var. Efes kentinin milattan önce 1000 yılına kadar uzanan tarihinin yansımalarını bu bölgede gözlemleyebilirsiniz.
Bu yazıda sizlere Efes Antik Kenti’nin içindeki başlıca tarihi eserleri ve Efes’in yakın çevresinde gezilecek yerleri tanıtmak isterim. Efes, hem çok tanrılı dinler döneminde, hem de erken Hristiyanlık döneminde çok önemli bir dini ve kültürel merkezdi. Bu sebeple de Efes hakkında bahsedilecek çok şey var.
Selçuk (EFES) Gezilecek Yerler 2023
Efes Antik Kenti‘ni gezmeye gelenler, genelde bölgeye günübirlik turlar eşliğinde gelirler. Oysa Efes ve çevresinde gezilecek yerler göz önüne alındığında, yalnızca bir günün yeterli olmayacağını hemen fark edersiniz.
Efes Antik Kenti’ne ve çevresindeki tüm tarihi eserlere ev sahipliği yapan İzmir’in Selçuk ilçesinde, bir gece konaklamanız tavsiye edilir. Böylece aceleye getirmeden, tüm bu doğal ve tarihi zenginliklerin tadını çıkarabilirsiniz.
Şimdi dilerseniz Efes Antik Kenti başta olmak üzere Selçuk ilçesinde gezilecek yerler listesine bir göz atalım. Roma, Bizans ve Selçuklu devletlerinin mirasını taşıyan Selçuk, ziyaretçilerine muhteşem bir deneyim vaat ediyor.
1. Efes Antik Kenti
Efes Antik Kenti, dünyanın en iyi korunmuş antik kentlerinden biri olarak öne çıkar. Efes’te yürürken, kendinizi Antik Çağ‘da yaşamış bir Roma vatandaşı olarak hayal edebilirsiniz. Efes’in meşhur Kuretler Caddesi, muhteşem manzarası ile size bu hayali kurma fırsatı verecektir.
Efes, çok tanrılı dinler döneminde oldukça önemli bir yerdi. Bunun sebebi de antik dünyanın 7 harikası arasında gösterilen Artemis Tapınağı‘nın Efes kentinde olmasıydı.
Efes kentinin halkı aslında ilk zamanlar Anadolu’nun bereket tanrıçası olan Kybele‘ye tapınıyordu. Ancak sonraları Antik Yunan kültüründen etkilenerek Tanrıça Artemis’i benimsediler. Dünya üzerinde Artemis‘e adanmış olan en etkileyici tapınağı inşa eden Efesliler, kentlerini de bir din merkezi haline getirmiş oldular.
Efes, İyonya Birliği‘ni oluşturan 12 kent-devleti arasında liderdi. Bu sebeple Antik Yunan döneminde önemli bir yere sahipti. Sonraları Roma İmparatorluğu’nun hakimiyetine girdi. Bu dönemde de Ege‘nin en önemli ticaret merkezi olmayı sürdürdü.
Romalılar, Efes‘i “Anadolu Eyaletinin Başkenti” ilan ettiler. Bu dönemde Efes’in nüfusu 250.000 civarındaydı. Yani o dönem için oldukça kalabalık ve müreffeh bir şehirdi.
Çok tanrılı dönemin önemli bir merkezi olan Efes, tek tanrılı dinlerin yayılışında da önemli bir rol oynadı. Hz. İsa‘nın ölümünden sonra Efes’e gelen Hz. Meryem ve Aziz Yohannes (Bkz: St. John) bir süre burada yaşadılar. Efes’te günümüzde Meryem Ana Evi olarak bilinen yer, Hristiyanların hac yolu üzerindedir.
Efes Antik Kenti’nde gezilecek en önemli yerler arasındaki Artemis Tapınağı, Antik Yunan döneminden; Celsus Kütüphanesi ve Hadrian Tapınağı ise Roma döneminden kalmadır.
Efes Antik Kenti’nden genel olarak bahsettikten sonra, Efes’te bulunan bazı tarihi eserlere ayrı birer başlık açma gereği duydum. Aşağıdaki satırlarda tarihte büyük önemi olan Artemis Tapınağı ve Celsus Kütüphanesi hakkında biraz daha detaylı bilgi paylaşmak isterim.
2. Artemis Tapınağı
Bir zamanlar dünyanın yedi harikasından biri olan Artemis Tapınağı’ndan günümüze tek bir sütun kalmıştır. Artemis Tapınağı’ndaki arkeolojik kazıları yürüten JT Wood, bir zamanlar bu sütunun üzerinde Tanrıça Artemis’in heykelinin bulunduğunu söyler. Ayrıca sütunun altındaki odalara da insanlar sunularını bırakırmış.
M.Ö. 6. yüzyılda inşa edilmiş olan Artemis Tapınağı, 127 sütunun üzerinde yükselen muhteşem bir yapıydı. Depremler ve yangınlar sebebiyle zarar gören tapınak birkaç kez tekrar inşa edildi. Ancak çok tanrılı dinlerin 4. yüzyıldan sonra terk edilmesiyle eski görkemli günlerine bir daha dönemedi.
3. Celsus Kütüphanesi
Roma döneminde, İskenderiye ve Pergamon kütüphanelerinden sonraki en büyük kütüphane olarak bilinen Celsus Kütüphanesi, milattan sonra 114 yılında Roma İmparatorluğu’nda üst düzey bir bürokrat olan Celsus Polemaenus’un anısına inşa edilmişti.
Celsus, 92 yılında konsüllüğe seçilmeden önce, Roma ordusunda tanınan bir komutandı. Zamanla politik kariyerinde yükselen Celsus, Roma İmparatorluğu‘nun Asya Valisi oldu ve bu şekilde, nüfuzunun doruk noktasına ulaştı.
Celsus’un oğlu Tiberius Julius Aquila, babasının adını Asya vilayetlerinde ölümsüzleştirmeye kararlıydı. Bu yüzden, dönemin Asya eyaletlerinin başkenti olan Efes’te, Celsus Kütüphanesi’ni inşa etmeye başladı. Celsus, 114 yılında vefat ettiğinde, bu kütüphanenin batı kısmında kendisi için yapılan mezara gömüldü. Kütüphanenin inşası ise 117 yılında tamamlandı.
Arkeolojik ve tarihi bulgular, Celsus Kütüphanesi’nde 12 binin üzerinde el yazması olduğunu gösteriyor. Kütüphane, 262 yılına kadar aktif bir biçimde hizmet verdiyse de bu tarihte çıkan yangında büyük ölçüde tahrip oldu. Sonraki yıllarda yaşanan depremler, kütüphaneyi bir harabeye çevirdi.
4. Efes Müzesi
Selçuk ilçesinin merkezinde bulunan Efes Müzesi, kolayca bulabileceğiniz bir yer. Efes Antik Kenti‘nden çıkarılan eserlerin sergilendiği müzede ünlü Artemis Heykeli‘ni görebilirsiniz. Üst satırlarda bahsettiğim meşhur Artemis Tapınağı‘ndan çıkarılmış olan bu heykel, bolluk ve bereketi simgeliyor.
Efes Arkeoloji Müzesi‘nde ayrıca başka hiçbir yerde göremeyeceğiniz Gladyatör Stelleri bulunuyor. Gladyatörlerin onuruna dikilmiş bu anıt taşlarında, dövüşçülerin giyimlerini ve silahlarını betimleyen kabartmalar görülebilir.
5. Aziz Yohannes Bazilikası
Hz. İsa’nın havarilerinden Aziz Yohannes (St. John), İsa’nın milattan sonra 30 yıllarında ölmesi ile Batı Anadolu‘ya geldi. Ege’de Hristiyanlık öğretisini yayan Aziz Yohannes‘in, öldükten sonra Efes civarlarına defnedildiği düşünülüyordu.
Bizans İmparatorluğu döneminde ünlü imparator Justinianus, Aziz Yohannes’in mezarının olduğuna inanılan yere bir kilise inşa etmeye karar verdi. İstanbul’daki Aya İrini ve Ayasofya gibi yapıları da inşa ettirmiş olan Justinianus (saltanatı 527-565) Bizans tarihinin en önemli imparatoruydu.
Justinianus, Aziz Yohannes Bazilikası‘nı inşa ettirirken, İstanbul’daki meşhur Havariyyun Kilisesi‘nin mimarisini örnek aldı. Bu kilise İmparator Konstantin zamanında (330 yılında) inşa edilmiş olan İstanbul’un ilk anıtsal kilisesiydi.
Aziz Yohannes Bazilikası, 548 ile 565 yılları arasında inşa edildi. Efes Antik Kenti‘nden 3,5 kilometre uzaklıkta konumlanan kilise, Selçuk ilçesinde gezilecek yerler arasında önemli bir yer tutuyor.
6. Meryem Ana Evi
Meryem Ana Evi’nin ilgi çekici bir tarihi var. Hristiyanlık tarihine göre Hz. İsa‘nın çarmıha gerilmesinden sonra, annesi (Aziz Yohannes ile birlikte) Efes‘e göç etti. Bir süre burada yaşadıktan sonra ise öldü. Ancak 19. Yüzyıl’a kadar Hz. Meryem‘in nerede yaşadığı tam olarak bilinmiyordu.
1774 ile 1824 yılları arasında yaşamış olan Katharina Emmerich adında bir Alman rahibe, bazı dinsel sanrılar gördü ve bunları bir kitap haline getirdi. Rahibenin gördükleriyle ilgili yazdığı kitaptan yola çıkan araştırmacılar, 1881 yılında Efes’te bir şapel buldular.
6 Yüzyıl‘da burada bulunan bir Bizans manastırının şapeli olduğu tahmin edilen bina, Hz. Meryem ile ilişkilendirildi. Efes‘e hayatında hiç gitmemiş olan Katharina Emmerich’in, uzun arkeolojik kazılar sonucunda bulunabilen bir şapelin yerini nasıl bildiği ise bir gizem olarak kaldı.
Meryem Ana Evi, günümüzde meraklı turistler ile dolup taşıyor. Avrupa‘dan başlayan ve Kudüs‘e kadar devam eden “Hristiyan Hac Yolu” üzerindeki noktalardan biri olarak kabul ediliyor.
7. Ayasuluk Kalesi
Ayasuluk Kalesi, Selçuk ilçesinin en yüksek tepesinde bulunuyor. Bölgede yapılan arkeolojik kazılardan, Ayasuluk ve çevresinde Cilalı Taş Devri’ne kadar uzanan yaşam kalıntıları bulundu.
Buradaki ilk kale, Bizans döneminde inşa edilmiş. Ancak Malazgirt Savaşı’nı takiben Büyük Selçuklu Devleti’nin Anadolu’ya girmesiyle el değiştirmiş. Selçuklu döneminde güçlendirilen kalenin 15 gözetleme kulesi, yaşam alanları ve camisi vardı. Ancak bu tarihi yapıların birçoğu günümüzde harabe durumundadır.
Bölgeye kuşbakışı bir manzaraya sahip olan kaleye çıkarsanız güzel fotoğraflar çekebilirsiniz. Ancak arkeolojik kazılar devam ettiği için kalenin bazı kısımları ziyarete kapalıdır.
8. İsa Bey Camii
Selçuklular döneminde inşa edilmiş olan İsa Bey Camii, 14. yüzyıl mimarisinin en güzel eserlerinden biri. Yüksek duvarlarla çevrelenmiş olan bahçe duvarı, harika bir taş işçiliğini yansıtıyor. Bahçede ve yapının bazı yerlerinde eski bir Roma hamamından devşirilmiş olan sütunlar bulunuyor.
Türk hat sanatının inceliklerini yansıtan cami kitabesinde, yapıyı inşa eden mimarın Ali b. Müşeymeş ed-Dımaşki olduğu not edilmiş. Anadolu’daki Türk camilerinin en eski örneklerinden olan İsa Bey Camii, Efes çevresinde gezilecek yerler arasında önemli bir duraktır.
9. Yedi Uyurlar Mağarası
Hristiyanlığın Hz. İsa’nın havarileri tarafından yayılmaya başladığı yıllarda, Roma İmparatorluğu bazı önlemler almaya başlamıştı. Orta Doğu‘dan yayılmaya başlayan ve önü alınamayan bu yeni tek tanrılı inanç, Roma geleneklerine tamamen aykırıydı.
Bu sebeple Roma imparatorları Hristiyanlara baskı politikası izlemeye başladı. Milattan sonra 30 yıllarında başlayan ve İmparator Konstantin‘in Hristiyanlığı 313’teki Milano Fermanı ile serbest bırakmasına kadar giden bu 300 yıllık süreçte birçok insan öldü.
Roma imparatorlarının bazıları Hristiyanlara karşı esnek bir politika izlerken, bazıları ise acımasızca saldırıyordu. Bu sancılı dönemde Hristiyanların en önemli sığınağı Kapadokya‘daki yeraltı şehirleri gibi mağaralar ve Ihlara Vadisi gibi kanyonlar oldu.
Efsaneye göre zalim imparatorlardan Decius döneminde yedi inançlı Hristiyan, Selçuk‘taki bir mağaraya sığındılar. Burada 200 yıllık bir uykuya dalan “7 uyurlar” yaklaşık 200 yıl sonra uykudan uyandılar. Uyandıkları dönemde artık Hristiyan olmak serbestti. Önemli din merkezlerinden olan Efes‘te özgürce hayatlarını yaşadılar ve ölünce de aynı mağaraya defnedildiler.
Bu efsane tüm dünyaya yayıldı ve Hristiyanlar için bir ilham kaynağı oldu. Bu sebeple günümüzde Meryem Ana Evi‘ni ziyaret eden Hristiyanlar, ardından bu mağaraya da gelirler. Yedi Uyurlar Mağarası, Efes Antik Kenti‘ne yaklaşık 2 kilometre uzaklıkta bulunmaktadır.
10. Bizans Su Kemeri
Selçuk ilçesinin içinden geçen Bizans Su Kemeri, üzerine leyleklerin yuva yaptığı bir yer olarak turistlerin ilgisini çekiyor. Üst satırlarda bahsettiğimiz İsa Bey Camii ve Aziz Yohannes Bazilikası‘na çok yakına konumlanan tarihi su kemerini fotoğraflamak isteyebilirsiniz.
Türkiye’de Roma tarihi hakkında görülecek çok yer var. Roma’nın yaptırdığı muhteşem su sistemleri ilginizi çekiyorsa İstanbul’da bulunan Valens Su Kemeri’ni (Bozdoğan Kemeri) de mutlaka görmelisiniz.
11. Şirince Köyü
Şirince Köyü, Efes ve Selçuk yakınlarında gezilecek en güzel yerler arasındadır. Kırmızı çatılı evleri ve arnavut kaldırımı sokakları ile sıcak bir atmosferi vardır. Kurtuluş Savaşı sonrasında yaşanan Türk-Yunan nüfus mübadelesinden önce, burada ağırlıklı olarak Rumlar yaşıyordu. Mübadele sonrasında ise Yunanistan’dan gelen Türkler buraya yerleşti.
Şirince’nin hafifçe yüksek ve ağaçlarla çevrili bir tepede olması ona ayrı bir güzellik verir. Meyve şarapları ile ünlü olan bu küçük kasabada, enfes şaraplar tadabilir ve güzel yemekler yiyebilirsiniz. Kasabanın en eski tarihi eserlerinden biri, Vaftizci Yahya‘ya adanmış olan bir kilisedir. İçinde yıpranmış da olsa Bizans döneminden kalma freskler bulunur.
12. Pamucak Sahili
Pamucak Sahili, Selçuk ilçe merkezinden yaklaşık 8 kilometre uzaklıkta konumlanıyor. Bazı kaynaklarda “Efes Plajı” olarak da geçen kumsal, kilometrelerce uzunluğu ve altın rengi kumları ile dikkat çekiyor.
Pamucak Plajı’nda su sporlarının keyfini çıkarabilir ve çevredeki kamping alanlarında kamp yapabilirsiniz. Ayrıca Efes Antik Kenti’ne yakın lüks otellerin de çoğu bu civarda bulunur.
Son Söz
Efes kesinlikle Türkiye’de ziyaret edilecek en güzel tarihi yerlerden biridir. Efes (Selçuk) gezilecek yerler yazımı bitirmeden önce size Efes Antik Kenti ziyaretinizde faydalı olabilecek birkaç ipucu vermek isterim.
Öncelikle turizm sezonunda Efes Antik Kenti’ne girişinde uzun kuyruklar olabilir. Bu nedenle Efes Ören Yeri’ne gitmeden önce bir müzekart almanız size zaman kazandıracaktır.
Efes yakınında kalınacak en iyi yerler Selçuk, Şirince, Kuşadası (yukarıdaki resim) ve İzmir’dir. Efes’e en yakın olan Selçuk’tur. Ancak Kuşadası, Şirince, İzmir gibi yerleri de tercih edebilirsiniz.
Efes (Selçuk ilçesi) Gezilecek Yerler by Serhat Engül
Leave a Reply